Empowerment als kader voor sociale innovatie in het coöperatief ondernemen

Deze paper is een conceptnota. Anders dan een verslaggeving van een empirisch onderzoek, waarin gegevens worden verzameld en geanalyseerd met het oog op het beantwoorden van een specifieke onderzoeksvraag, staan de introductie en verkenning van een idee centraal. Concreet gaat het om de introductie en verkenning van empowerment als kader voor sociale innovatie in het coöperatief ondernemen. Dit idee vindt zijn oorsprong in de zesde strategische doelstelling van de Beleidsnota 2009-2014 Sociale Economie (Van den Bossche, 2009: 36-37) die het realiseren van een maximale maatschappelijke meerwaarde vooropstelt, onder andere door ‘sociaal innoveren door sociaal inspireren’. Betrokkenheid en het bevorderen van sociale cohesie worden hierbij als ijkpunten voor ondernemen genoemd en het opwaarderen van de principes van coöperatief ondernemen als een van de pistes daartoe. In het empowerment-paradigma, waarin participatie wordt opgevat als de motor van een proces dat ingaat tegen sociale uitsluiting (Steenssens et al., 2009), wordt precies aan deze beide ijkpunten een centrale plaats toegekend. Bovendien sluit het centrale coöperatieve werkingsprincipe van democratische controle naadloos aan bij de karakterisering van empowerment als een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving. Het empowerment-paradigma lijkt, met andere woorden, uitermate geschikt om te verkennen of en hoe coöperatieve ondernemingen hun maatschappelijke meerwaarde, opgevat als hun bijdrage aan het bevorderen van sociale inclusie, kunnen maximaliseren.

Met dit opzet worden twee concepten in de sociale economie geïntroduceerd die zowel internationaal als in Vlaanderen een sterke opgang maken: ‘empowerment’ en ‘sociale innovatie’. Beide concepten duiken ook regelmatig in elkaars buurt op. Zo promoot het ‘Bureau of European Policy advisors’ (BEPA, 2011) sociale innovatie onder de wervende titel ‘Empowering people, driving change: Social Innovation in the European Union’. Dat sociale innovatie hierbij wordt beschouwd als een onderdeel van of middel voor het realiseren van een bredere empowerment-agenda sluit aan bij het gegeven dat ‘empowerment’, méér dan een concept, een paradigma is: een denk- en handelingskader met een geëigende kijk op én aanpak van sociale problemen en uitdagingen.

In wat volgt verkennen we het concept sociale innovatie en het empowerment-paradigma in het licht van de mogelijkheden die ze bieden voor sociale ondernemingen die, op efficiënte en innovatieve wijze, maatschappelijke uitdagingen willen detecteren en aanpakken. In het bijzonder gaat onze aandacht naar de maatschappelijke meerwaarde op vlak van sociale inclusie die door ‘empowering’ en ‘empowered’ coöperaties kunnen worden gerealiseerd. We verduidelijken hoe in deze sociale ondernemingen empowerment van mensen en gemeenschappen gerealiseerd kan worden door de vermogens en krachten van mensen en gemeenschappen te versterken zodat in collectieve, sociaal innovatieve actie antwoorden kunnen worden geformuleerd op gedetecteerde maatschappelijke noden teneinde een grotere toegang tot maatschappelijk gewaardeerde bronnen te realiseren, in het bijzonder ook voor kwetsbare groepen in onze samenleving.

In de tweede, hierna volgende paragraaf introduceren we vooreerst de link tussen sociale ondernemingen, coöperatieve principes en sociale innovatie. Empowerment, stellen we vast, speelt hier een belangrijke rol in. De link tussen empowerment en coöperatief ondernemen onderzoeken we in de derde paragraaf door na te gaan of en hoe kernelementen van het empowerment-paradigma terug te vinden zijn in de principes van het coöperatief ondernemen. In de vierde paragraaf verdiepen we ons verder in het empowerment-potentieel van coöperaties door na te gaan hoe zij als empowering organisaties het empowerment van individuen en groepen kunnen bevorderen en als empowered organisaties het empowerment van (lokale) gemeenschappen kunnen stimuleren. In de vijfde paragraaf ten slotte, formuleren we onze conclusies.